Gezond verstand... is verboden?

« We hebben al eerder tegenwind gehad, maar keer op keer zijn we daar sterker uit tevoorschijn gekomen. »

Dit zou een citaat van Alexis Tsipras kunnen zijn, in het heetst van de strijd om het Griekse volk op de been te krijgen, maar in werkelijkheid zijn het de woorden van Richard Fuld, op 10 september 2008. Dat was vijf dagen voordat Lehman Brothers, de bank waarvan hij op dat moment nog CEO was, failliet ging…

De overeenkomst tussen de ondergang van Lehman en de huidige situatie in Griekenland ligt dermate voor de hand dat men het ergste vreest voor het economisch en financieel klimaat. Maar laten we duidelijk zijn: in wezen hebben beide gebeurtenissen niks met elkaar te maken. Terwijl het faillissement van Lehman de wereldeconomie langdurig heeft verstoord, maakt de financiële wereld zich niet meer zorgen over de wanbetaling van Griekenland dan over die van Porto Rico, die onlangs bekend werd gemaakt. De interactie tussen de economische regio’s in de wereld is beperkt en de financiële markten bewaren hun kalmte omdat ze weten dat de centrale banken toezicht houden op de situatie.

Wat ons het meest verbaast bij dit soort opwindende gebeurtenissen is dat er zo weinig gezond verstand en inzicht in het collectief belang bestaat! In een goed geïnformeerde en hoog opgeleide samenleving, die al eerder tegenslagen heeft gehad, zou het verstand de overhand moeten hebben en moeten aanzetten tot het nemen van beslissingen die acceptabel zijn voor de meerderheid.

Maar het tegendeel is waar: veel beslissingen zijn alleen maar gebaseerd op dogma’s, een bepaalde houding of de zwakte van hen die zijn gekozen om dergelijke beslissingen te nemen.

Het Franse pensioenstelsel is een prachtig voorbeeld van die neiging om het gezamenlijk belang te vergeten. De na de Tweede Wereldoorlog in Europa ontwikkelde pensioenstelsels zijn gebaseerd op een solidariteit tussen de verschillende generaties, waarbij de overheid verantwoordelijk is voor de verdeling. Qua ontwerp een fantastisch systeem, maar het is niet opgewassen tegen de veranderingen die onze maatschappij heeft ondergaan: door de dalende geboortecijfers, de langere levensverwachting en het ontstaan van massale werkloosheid zijn de pensioenreserves flink geslonken.

Door deze ongunstige ontwikkelingen werden veel staten gedwongen hun pensioenstelsel te herzien. De meest vooruitziende landen (Verenigd Koninkrijk, Chili) deden dat al in de jaren 70, gevolgd door Zweden, Duitsland en Nieuw-Zeeland in de jaren 90. Zelfs Italië besloot al in de jaren 90 tot een ingrijpende wijziging van zijn pensioenstelsel, met maatregelen die zich uitstrekken over… 40 jaar!

In Frankrijk, waar de pensioengerechtigde leeftijd in 1982 tot 60 jaar werd verlaagd, is nog geen enkele structurele hervorming doorgevoerd. Toch liggen de totale pensioenuitgaven momenteel op EUR 294 miljard, wat overeenkomt met de totale bruto-belastingopbrengsten van de staat in 2014. De opeenvolgende commissies die deze kwestie moesten onderzoeken, volstonden in hun rapportage met de constatering dat er een breuk in het stelsel zit, waarschuwden voor de gevolgen ervan en stelden voor om de tekorten, die sinds 2005 van structurele aard zijn (meer dan EUR 9 miljard in 2014), aan te vullen.

Al 20 jaar lang komt het debat in Frankrijk niet verder dan een verhoging van het aantal gewerkte jaren en de af te dragen premies, om zodoende de problematiek door te geven aan de volgende “besluitvormers”, zonder zich ooit te buigen over een fundamentele herziening van het stelsel.

De ironie wil dat heel Europa nu een hervorming van het Griekse pensioenstelsel eist omdat men het veel te duur vindt: 14% van het bbp… precies evenveel als in Frankrijk!

Mochten onze “last-minute”-besluitvormers nog om meer argumenten verlegen zitten, dan zouden de twee volgende cijfers voldoende moeten zijn om de onderhandelingen weer op het spoor van het gezonde verstand te zetten: 92% van de Franse bevolking maakt zich zorgen over de toekomst van het pensioenstelsel en twee derde van de gepensioneerden zegt niet goed van hun pensioen rond te kunnen komen.

Misschien was het niet zo’n gek idee van Alexis Tsipras om eerst de mening van de belanghebbenden te vragen alvorens een aantal fundamentele beslissingen over hun toekomst te nemen?

Didier Le Menestrel