Situatie: een ruimte met een ondoordringbare wand die twee gassen scheidt. De wand wordt voorzichtig opgetild: de gassen mengen zonder dat energie van buitenaf wordt toegevoerd. Omgekeerd is het lastiger… er is veel energie nodig om de gassen te scheiden en terug te keren naar de beginsituatie. Dit experiment illustreert het tweede principe van de thermodynamica: zonder toevoer van externe energie neemt de wanorde in een systeem (de entropie, om precies te zijn) alleen maar toe.

De afgelopen dagen hebben de beurzen een spectaculairder voorbeeld gegeven van dit tweede principe van de thermodynamica. De entropie van een markt is af te meten aan de volatiliteit. In dit opzicht was de laatste week van augustus een recordweek. Wat de CAC40 betreft, waren alle koersschommelingen gedurende de week bij elkaar goed voor 2000 punten. Voor een index die ongeveer 4700 punten waard is en in de laatste week van augustus slechts 1% is gestegen, is dat aanzienlijk… In de VS is de ratio ongeveer hetzelfde: de Dow Jones legde in een week een parcours af van 8000 punten. De groeivertraging in China, de geringe liquiditeit t.g.v. de zomerperiode, de invloed van geautomatiseerde transacties, de afwikkeling van ETF’s… Er werden verschillende oorzaken genoemd. De geautomatiseerde transacties worden steeds vaker genoemd, enerzijds doordat hun aandeel flink toeneemt (meer dan 60% van de orders op dagbasis is volledig geautomatiseerd) en anderzijds doordat de algoritmen vaak pro-cyclisch zijn, waardoor de marktschommelingen worden versterkt. De baas van Virtu, een Amerikaans bedrijf, gespecialiseerd in high-frequency trading, maakte deze week bekend historisch hoge winsten te hebben gemaakt. Enigszins zelfgenoegzaam wees hij erop dat zijn bedrijf “gemaakt is” voor deze marktomstandigheden. Wij zijn geneigd de stelling om te draaien en te zeggen dat bedrijven als Virtu dit soort buitengewoon volatiele markten “maken”. Niemand weet hoe het zit met oorzaak en gevolg. Een ding is echter zeker: wanneer er eenmaal een bepaalde drempel is overschreden, neemt de chaos toe volgens het hierboven omschreven principe van de thermodynamica.

Wat te doen in deze alomtegenwoordige chaos als je geen affiniteit hebt met hoogfrequente handel? Er zijn dan twee maatstaven die houvast bieden: waardering en marktstress. De waarderingen in Europa vallen binnen de norm en wijzen niet overduidelijk in een bepaalde richting. De marktstress daarentegen, is al snel de spuigaten uitgelopen. Maandag 24 augustus stond de VIX (volatiliteitsindex voor Amerikaanse aandelen) kortstondig op 50. Om duidelijk te maken wat dit cijfer betekent: begin deze maand lag de VIX tussen de 12 en 15, en 50 komt overeen met het stressniveau van september 2001… De afgelopen 20 jaar is de 50-puntengrens alleen in 2008 één keer overschreden.

Dit is zonder twijfel het beste nieuws van eind augustus: de volgende dagen zal er niet meteen duidelijkheid komen over het Chinese groeitempo, maar de markten hebben een groot deel van deze onzekerheid reeds geïntegreerd.

Marc Craquelin